Mens en natuur: Uiteenzetting prof. Tim Jackson

Ik vind dit een bijzonder sterke toespraak. Tim Jackson wil ons warm maken voor een nieuwe economie, niet langer gebaseerd op consumptie, op de drang om mee te doen met anderen. Hij pleit voor een economie die ook belang hecht aan de menselijke waarden. Ik herneem hier enkele van zijn argumenten:

1. De economische ontwikkeling veroorzaakt zware lasten op het milieu
De huidige economische ontwikkeling is niet in staat om de lasten voor de omgeving in te perken. Opwarming van de aarde en vervuiling van het milieu zijn rechtstreekse gevolgen van een economisch gedrag dat steeds meer op consumptie is gericht, op meer en beter kunnen dan de andere. Alleen de recessie die we kennen sinds de bankencrisis van 2008 heeft ertoe bijgedragen dat de gevolgen voor de omgeving iets minder snel groeien.

2.Die lasten zijn niet te beheersen door nieuw te ontwikkelen technologie
Het geloof dat de mensheid vroeger had in haar verstandelijke vermogens is niet meer voldoende. Als we in 2025 aan 9 miljard mensen dezelfde levensstandaard als in het westen moeten geven, zonder dat de CO2-uitstoot toeneemt, zouden we de huidige CO2-uitstoot per hoofd moeten reduceren tot 1/130ste van wat het vandaag is. Dat is onrealiseerbaar enkel door de toepassing van technologieën die tussen nu en 2025 moeten ontwikkeld worden. We zullen dus moeten ingrijpen in het economisch systeem zelf om de aarde te redden en alle mensen een menswaardig bestaan te geven.

3.Onze investeringen leiden tot zinloos consumptiegedrag
In de economie investeren gezinnen in ondernemingen, ook nadat de basisbehoeften (eten, kleding,…) zijn bevredigd. Die ondernemingen ontwikkelen steeds nieuwe ideeën en producten. Mensen voelen zich beschaamd als ze niet mee zijn met de nieuwe trends en die nieuwe producten niet kopen, zelfs al hebben ze er weinig nut aan. Maar mensen hebben angst om “uit de boot te vallen”, om “er niet bij te horen”. Om die angst te overwinnen gaan ze steeds meer en vaak zinloze aankopen doen.

4. Tegen de menselijke natuur in gaan mensen op krediet consumeren
De menselijke neiging om te sparen voor latere risico’s en voor de oude dag zet een rem op de consumptie en dus op de economische ontwikkeling. Maar de angst om uitgesloten te worden drijft de mens naar consumptie. Bijgevolg stijgen het aantal leningen van de mensen bij de banken die goedkoop krediet blijven geven om de economie te ondersteunen. De gevolgen daarvan waren duidelijk in de bankencrisis van 2008 en de volgende jaren.

5.Mensen willen concrete acties ondernemen, maar hebben weinig tijd daarvoor
Iedereen is zo druk benomen door de zorg voor de kinderen, door het werk, door sociale verplichtingen,… Mensen willen graag iets doen tegen de opwarming, tegen de vervuiling, tegen de armoede in de wereld. Maar de consumptiemaatschappij laat hen weinig vrije tijd. Het enige waar ze ’s avonds nog interesse voor hebben is TV, die opnieuw aanzet tot consumptie. Mensen zijn slaven van de welvaart geworden.

6.Het economisch systeem focust enkel op een beperkt deel van de mens.
Iedere mens heeft 4 drijfveren, die 2 aan 2 elkaars tegengestelde zijn. Mensen worden gedreven door vernieuwing en door traditie. Ze worden gedreven door innerlijkheid en door hun positie t.o.v. anderen. Het huidig economisch systeem benadrukt slechts 1 kwadrant van dat spectrum, hoe kan ik me met allerlei nieuwe producten bewijzen t.o.v. de anderen:

 

7. De nieuwe economie moet alle kwadranten ondersteunen

Als de economie niet alleen aandacht heeft voor nieuwe producten en diensten die mensen onderscheiden van anderen, maar voor alle kwadranten, creëren we een nieuw economisch systeem. Ondernemingen zullen niet verdwijnen. De economie zal blijven, de productie en de consumptie ook. Maar bedrijven zullen in dat systeem hun winst ook besteden aan ecologische, sociale en ontwikkelende projecten. Anders zullen die ondernemingen door de mensen niet langer aanvaard worden en zullen ze zichzelf vernietigen.

 

8. Investeren is een brug tussen heden en toekomst

Als we welvaart een nieuwe definitie geven, en niet enkel baseren op zinloze consumptie om ons te onderscheiden van anderen, worden we veel gelukkiger mensen. We zullen ook onze historische verantwoordelijkheid t.o.v. de 2 miljard armen op de wereld kunnen nakomen. En we zullen ons leven meer zin geven. Laat ons dus het economisch systeem niet overbord gooien, maar laat het ons aanpassen zodat onze investeringen, van alle mensen samen, die organisaties ten goede komen die een menselijke toekomst mogelijk maken

Dit is een briljante analyse van onze westerse consumptiemaatschappij en de economische wetten ervan. Het betoog is onderbouwd met rationele argumenten en met cijfermatig bewijs. Hier geen emotionele bevlieging, geen onrealistische standpunten. Jackson wil de economische drijfveer van de mens niet wegnemen. Hij wil die alleen oriënteren naar een nieuw economisch gedrag, dat duurzaamheid en ontwikkeling bevordert. En dat net daardoor, omdat het andere kenmerken van de menselijke natuur aanspreekt, de mens gelukkiger maakt.

Je zou kunnen zeggen dat Jackson “welvaart” als doel van het economisch handelen vervangt door “welzijn”. En dat door mensen op te voeden in die nieuwe economie die ons niet alleen doet consumeren om ons af te zetten tegen de anderen, maar ook oog heeft voor andere behoeften van de menselijke natuur.

Dat dit een lang proces wordt, waarin “leren” anders om te gaan met menselijke behoeften cruciaal staat, is duidelijk. En dat we onze kinderen van bij het begin in die geest moeten opvoeden eveneens. Dit wordt één van de belangrijkste uitdagingen voor het onderwijs van morgen, als we onze aarde willen bewaren voor de volgende generaties, en als we willen dat die generaties in gelijkheid kunnen samenleven, zonder tekorten. Ecologie en sociale rechtvaardigheid gaan zo hand in hand.

Een briljante analyse.